ΤΟΝ ΑΝΤΡΕΙΩΜΕΝΟ ΜΗΝ ΤΟΝ ΚΛΑΙΣ....

 Ο Μίκης του πολιτισμού, ο Μίκης των  λαών και των αγώνων για την ελευθερία , ο Μίκης της αξιοπρέπειας, ο αλύγιστος και περήφανος Μίκης  πέρασε στην αιωνιότητα. 

Με το τεράστιο έργο του εμψύχωσε όλους τους καταπιεσμένους , κατατρεγμένους και αδικημένους λαούς, δείχνοντας τον δρόμο προς την ελευθερία και την κοινωνική δικαιοσύνη.

Ο μεγάλος Έλληνας, ο οικουμενικός Μίκης, θα είναι πάντα μαζί μας με το έργο του και τη στάση του και θα μας οδηγεί.. Εμάς τα παιδιά μας και τις επόμενες γενιές..γιατί Άξιος υπήρξε και Άξιος εστί....

Έχουμε χρέος να διατηρήσουμε την πολύτιμη παρακαταθήκη που μας κληροδότησε.

Καλό ταξίδι Μεγάλε μας Μίκη.....Ευχαριστούμε!!!!!

Σήμερα ορφάνεψε η Ρωμιοσύνη........

 

Σαν σήμερα...

 

 

Ο Άγιος Τίτος και η ιστορική 25η Αυγούστου 1898

 Η τελευταία πράξη του κρητικού δράματος μιας σειράς επαναστάσεων είναι η μεγάλη σφαγή του Ηρακλείου στις 25 Αυγούστου 1898.

Μια μέρα ξεχωριστή για το Ηράκλειο είναι η σημερινή, μια μέρα με διπλή σημασία. Εκείνη που παραπέμπει στη μορφή του Αποστόλου Τίτου, του πρώτου Επισκόπου Κρήτης, και αυτή που ανακαλεί στη μνήμη τη μεγάλη σφαγή της 25ης Αυγούστου 1898, που αποτέλεσε τον καταλύτη των εξελίξεων οι οποίες οδήγησαν στην απελευθέρωση της Κρήτης.

Δεκαπέντε χρόνια μετά τη σφαγή των χριστιανών και των 18 Άγγλων από τους Τούρκους, την 1η Δεκεμβρίου 1913, κι αφού προηγήθηκαν πολλοί ακόμα άλλοι αγώνες των Κρητικών, το νησί μας ενώθηκε με την Ελλάδα.

Σήμερα την ημέρα εκείνη θυμίζουν η "λεωφόρος της Πλάνης", που ονομάστηκε έτσι καθώς ξεχώριζε με τα νεοκλασικά της από τα σπίτια του υπόλοιπου Ηρακλείου δίνοντας στον επισκέπτη μια εικόνα που δεν είχε συνέχεια στην πόλη και η οποία τιμάται με το όνομα 25ης Αυγούστου, στη μνήμη των χριστιανών μαρτύρων, καθώς και η πλατεία 18 Άγγλων, στην έξοδό της προς το λιμάνι.

Όσο για τη μνήμη του Αποστόλου Τίτου, ο ιστορικός ναός στο κέντρο της πόλης αποτελεί από μόνος του ένα ορόσημο για το Ηράκλειο και το μακραίωνο πολιτισμό του.

Ο ναός του Αγίου Τίτου είναι ορθόδοξη εκκλησία στο Ηράκλειο. 

Ο σημερινός ναός κατασκευάστηκε το 1869 ως Γενί Τζαμί και το 1925 αποδόθηκε στη χριστιανική λατρεία. Ο ναός ανακηρύχθηκε το 2013 καθεδρικός ναός της αρχιεπισκοπής Κρήτης. Το κτίριο είναι εκλεκτικού ρυθμού τετρακιόνιος ναός με τρούλο. Στην εξωτερική πλευρά του ναού κυριαρχούν τα κατακόρυφα στοιχεία, ενώ στην κορυφή του υπάρχει λιθόγλυπτη επίστεψη. 

 Μετά την ανακατάληψη της Κρήτης από τους Βυζαντινούς το 961, η έδρα της επισκοπής μεταφέρθηκε από τη Γόρτυνα στον Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο), ο οποίος έγινε η πρωτεύουσα του νησιού. Τότε κατασκευάστηκε στον Χάνδακα ο νέος μητροπολιτικός ναός, αφιερωμένος στον απόστολο Τίτο, τον πρώτο επίσκοπο Κρήτης. Ο ναός ήταν μονόχωρος δρομικός. Στο ναό μεταφέρθηκαν διάφορα κειμήλια, ανάμεσα στα οποία η Τιμία Κάρα του Τίτου και η εικόνα της Παναγιάς της Μεσοπαντίτισσας. Το 1210, η Κρήτη πέρασε στην κατοχή των Ενετών και στον ναό εγκαταστάθηκε ο λατίνος αρχιεπίσκοπος. Ο ναός υπέστη ορισμένες τροποποιήσεις, όπως τη διάνοιξη κυκλικού φεγγίτη και την κατασκευή κωδωνοστασίου. Αυτός ο πρώτος ναός καταστράφηκε πριν τα μέσα του 15ου αιώνα.

Ο ναός ξαναχτίστηκε σε ρυθμό τρίκλιτης βασιλικής και εγκαινιάστηκε από τον αρχιεπίσκοπο Κρήτης Φαντίνο Ντάντολο στις 3 Ιανουαρίου 1446. Αν και υπέστη ελαφρές ζημιές από τον σεισμό του 1508, καταστράφηκε από πυρκαγιά στις 3 Απριλίου 1544, από την οποία όμως διασώθηκαν τα κειμήλια και λείψανα του ναού. Ο ναός επανακατασκευάστηκε στον ίδιο ρυθμό το 1557. Μετά την κατάκτηση του Χάνδακα από τους Τούρκους το 1669, τα κειμήλιά του φυγαδεύτηκαν στην Βενετία και ο ναός μετατράπει σε μουσουλμανικό τέμενος, αφιερωμένο στον Ζαδέ Φαζίλ Αχμέτ Κιοπρουλή, πορθητή του Χάνδακα. Το τέμενος ήταν γνωστό ως Βεζίρ Τζαμί. Το κτίριο καταστράφηκε από τον σεισμό του 1856.

Το σημερινό κτίριο άρχισε να κατασκευάζεται το 1869 σε σχέδιο Αθανασίου Μούση, ο οποίος έχει σχεδιάσει μεταξύ άλλων τον μητροπολιτικό ναό του αγίου Μηνά. Το νέο τέμενος έγινε γνωστό ως Γενί Τζαμί, αν και διατηρούσε το παλιό του όνομα. Μετά την ένταξη της Κρήτης στην Ελλάδα και την ανταλλαγή των πληθυσμών, το κτίριο επισκευάστηκε από την Εκκλησία της Κρήτης και αποδόθηκε στην ορθόδοξη χριστιανική λατρεία στις 3 Μαΐου 1925. Ο μιναρές του τεμένους κατεδαφίστηκε. Στις 15 Μαΐου 1966 επεστράφη στο ναό η κάρα του Αγίου Τίτου από τη Βενετία^.

Από το 1974 μέχρι το 1988 πραγματοποιήθηκαν εργασίες στερέωσης και αποκατάστασης του ναού^,

Το 2013, ο ναός του αγίου Τίτου ανακηρύχθηκε από τον αρχιεπίσκοπο Κρήτης Ειρηναίο καθεδρικός ναός της αρχιεπισκοπής Κρήτης. 

Πηγή: Wikipedia, Nea Kriti

80 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ: Ο λαϊκός ξεσηκωμός

 

 

 Γράφει η Βασιλική Λάζου*

 Αυτές τις μέρες συμπληρώνονται 80 χρόνια από τη Μάχη της Κρήτης, τον μεγαλειώδη αγώνα του Κρητικού λαού ενάντια στη ναζιστική εισβολή. 

Τι οδήγησε τους Κρητικούς να πάρουν τα τουφέκια τους και να πολεμήσουν αψηφώντας μια στρατιωτική μηχανή η οποία είχε κατακτήσει ολόκληρη σχεδόν την Ευρώπη και φάνταζε ανίκητη; Είναι η «αντιστασιακή φύση του ελληνικού έθνους», όπως έγραφε πριν από 30 χρόνια ο ιστορικός Νίκος Σβορώνος; Η Αντίσταση «ως συνεχής αντίθεση εναντίον κάθε θεσμού ο οποίος είναι ξένος από εκείνο τον οποίο πιστεύεις, τον οποίο θέλεις»;

 Είναι το αγωνιστικό φρόνημα του Κρητικού λαού και η μακρόχρονη πολιτιστική και πολιτική παράδοση του ένοπλου αγώνα απέναντι σε κάθε εισβολέα;

 

Ξαναζώντας μέσα από τις μαρτυρίες τις ημέρες της ναζιστικής εισβολής στην Κρήτη, ένα μήνα ύστερα από την πτώση της Αθήνας, όταν υπήρχε μόνο προοπτική δεινών και ο φασισμός έμοιαζε ακλόνητος, αυτό που αναδεικνύεται είναι ο αυθόρμητος ξεσηκωμός του Κρητικού λαού. Τα αποσπάσματα από 18 προφορικές μαρτυρίες που εντάσσονται στο κείμενο συλλέχθηκαν το 2005 για λογαριασμό του Μουσείου Εθνικής Αντίστασης Θερίσου. Αφορούν κυρίως την περιοχή των Χανίων και προέρχονται από πληροφορητές που συμμετείχαν εκτός από τη Μάχη της Κρήτης και στο αντιστασιακό κίνημα που ακολούθησε ενταγμένοι στις ΕΑΜικές οργανώσεις. Κάποιοι μάλιστα ως προβεβλημένα στελέχη τους. 

 

Λίγο πριν οι Γερμανοί καταλάβουν την Αθήνα, στις 25 Απριλίου 1941, ο Χίτλερ ενέκρινε την «Επιχείρηση ΕΡΜΗΣ», την αεραποβατική κατάληψη της Κρήτης, του τελευταίου ελεύθερου ελληνικού εδάφους. Η άμυνα του νησιού βασίζονταν σύμφωνα με τα ελληνικά προπολεμικά σχέδια κυρίως στη 5^η Μεραρχία («Κρήτης»). Με την έναρξη όμως του ελληνοϊταλικού πολέμου οι ανάγκες επέβαλαν τη μετακίνησή της στο μέτωπο της Αλβανίας, επιχείρηση που ολοκληρώθηκε χωρίς απώλειες τον Νοέμβριο 1940.

Με δεδομένη την απουσία των Κρητών στρατιωτών την υπεράσπιση της Κρήτης ανέλαβαν όσοι Έλληνες στρατιώτες είχαν παραμείνει στο νησί, όσοι έφτασαν εκεί από την ηπειρωτική Ελλάδα μετά τη συνθηκολόγηση, ανάμεσα στους οποίους και 300 της Σχολής Ευελπίδων που στασίασαν, οι δυνάμεις της χωροφυλακής καθώς και 45.000 περίπου Βρετανοί, Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί στρατιωτικοί που είχαν διαπεραιωθεί στη Μεγαλόνησο τις προηγούμενες μέρες.

Η τότε ελληνική κυβέρνηση του Εμμανουήλ Τσουδερού, συνέχεια της δικτατορίας του Μεταξά, δεν είχε την πρόθεση ούτε μπορούσε να αντιμετωπίσει τα μεγάλα προβλήματα εκείνων των ημερών. Οι προετοιμασίες για την αντιμετώπιση της εισβολής ήταν βεβιασμένες και ελλιπείς. 

 

Δύο μόνο ημέρες ύστερα από την εισβολή των αλεξιπτωτιστών, εξάλλου, ο βασιλιάς Γεώργιος Β, ο πρωθυπουργός Εμ. Τσουδερός και οι υπουργοί του εγκατέλειπαν το πεδίο της μάχης και επιβιβαζόντουσαν σε βρετανικά πλοία θέτοντας τον εαυτό τους μακράν του εχθρού. Είναι ο ίδιοι, μαζί με τους εκπροσώπους της αστικής τάξης που εκπροσώπευαν που θα αξιώσουν την πανηγυρική επιστροφή τους μετά την Απελευθέρωση, σαν να μην είχε συμβεί η κοσμογονία της Αντίστασης, για να ξαναπιάσουν από εκεί που άφησαν το νήμα της εξουσίας πάνω στο λαό που εγκατέλειψαν. Απούσα η ηγεσία της χώρας – έστω και αυτή η νόθα, η αυθαίρετη, η διορισμένη από το βασιλιά ηγεσία. Παρόντες όμως χιλιάδες Κρητικοί, γέροι, νέοι, γυναίκες και παιδιά που έδωσαν, ο καθένας με τον τρόπο του, το αγωνιστικό παρόν

Από τις 14 Μαΐου, οι Γερμανοί βομβαρδίζουν τα Χανιά, το Ηράκλειο, το Ρέθυμνο, το Μάλεμε και τη βάση της Σούδας. Η εμπειρία του βομβαρδισμού αποτυπώνεται γλαφυρά σε όλες τις μαρτυρίες. Η Κούλα Χατζηαγγελή, 20 χρονών κοπέλα τότε από το Γαλατά βρέθηκε με την οικογένειά της στο κέντρο της μάχης. Μας αφηγείται: «Τα αεροπλάνα τα βλέπαμε. Ερχότανε αυτά τα πελώρια, τα στούκας και λέγαμε μπα. Θα μας κουτουλήσει το σπίτι για να περάσει. Τόσο χαμηλά. Πολυβόλα, εν τω μεταξύ, μπαμ, μπαμ, συνέχεια. Είχαμε τρελαθεί. Δεν μπορούσαμε να κρυφτούμε πουθενά. Όταν πλησιάζανε το σπίτι, εκάνανε τη στροφή και το περνούσαν. Που να κρυφτούμε;»

Οι συνεχόμενοι βομβαρδισμοί ανάγκασαν τους κατοίκους να φύγουν από τις πόλεις και τα χωριά του κάμπου και να αναζητήσουν καταφύγιο στα ορεινά. Ο Γιώργος Αρεκλάκης από τον Αλικιανό θυμάται: «Χιλιάδες αεροπλάνα. Ο ουρανός δεν έδειχνε. Από του Βατολάκκου τη μεριά ερχόταν κατά κύματα και ξαπολούσαν εδώ στον Κερίτη. Στην αρχή μόνο επολυβολούσανε για εκφοβισμό στην αρχή. […] Όλο το Αλικιανό έφυγε, γιατί φοβήθηκε. Δεν είχαν ξαναδεί τέτοια πράγματα οι Χανιώτες, οι Έλληνες γενικά». Οι κάτοικοι τελικά κατέφυγαν στα «πανωμέρια», τα ορεινότερα χωριά της περιοχής.

Στις 20 Μαΐου οι βομβαρδισμοί εντάθηκαν και το ξημέρωμα άρχισε η ρίψη αλεξιπτωτιστών στο αεροδρόμιο του Μάλεμε και, αργότερα το απόγευμα, στο Ρέθυμνο και το Ηράκλειο. Το θέαμα προκάλεσε εντύπωση ιδίως στις γυναίκες και τα παιδιά αλλά και σε όσους δεν είχαν εμπειρία τέτοιου είδους πολέμου. Αφηγείται η Στέλλα Λεβεντάκη, από τα Κεραμειά: «Εκεί ήτονε σε μια κορυφή το σπίτι και όταν πέφταν οι αλεξιπτωτισταί δεν ξέραμε βέβαια τι ήτανε αλλά βλέπαμε, ακούαμε τα αεροπλάνα, εβλέπαμε και πέφτανε κάτι ομπρέλες. Μετά εμάθαμε ότι πέσαν στην Αγιά και σε όλο τον κάμπο που πέσανε». 

 

Αυτό όμως που έδωσε ιδιάζοντα χαρακτήρα κατά τις ημέρες της άμυνας, αυτό που αποτέλεσε την καινοτομία, υπήρξε κατά τη διατύπωση της εκθέσεως της Κεντρικής Επιτροπής Διαπιστώσεως Ωμοτήτων εν Κρήτη «η γενική εξέγερση των κατοίκων, οι οποίοι βοηθούμενοι και από γυναίκες και οπλισμένοι με ότι πρόχειρο βρέθηκε στα χέρια τους, με παλιά όπλα, αξίνες και ράβδους ακόμα πάλευαν απεγνωσμένα κατά των Γερμανών αλεξιπτωτιστών υπερασπιζόμενοι το πάτριο έδαφος».

«Όμως ξέρετε τον Κρητικό ότι είναι τρελός για τέτοια πράγματα, για την ελευθερία του. Σε χρόνο μηδέν μαζευτήκανε, κάνανε μπουλούκια, μπουλούκια οι ελεύθεροι σκοπευτές οι λεγόμενοι, οι περιβόητοι ελεύθεροι σκοπευτές, μέσα από δω μέσα από το χωριό και αρχίσανε και γυρίζανε όλη την περιφέρεια του χωριού για να κυνηγούν τους Γερμανούς, αφηγείται η Άννα Ταπεινάκη- Λουπασάκη από το Γαλατά.

Και ο Γιάννης Αλιφιέρης, δάσκαλος από την Παλιόχωρα, 22 χρονών τότε: «χαρακτηριστικά θυμούμαι από το Προδρόμι ένας νεαρός 17-18 και είχε φτιάξει ένα ραβδί σα σπάθη, σα σπαθί μακρύ ραβδί. Τα λέγανε σπαθοράβδια και το βάστα σα όπλο. Δεν είχε τουφέκι ο κακόμοιρος, τίποτε. Γιατί δυστυχώς η δικτατορία Μεταξά είχε μαζέψει τα όπλα και όλα και τα χαν παραδώσει και ο πατέρας μου είχε ένα παλιό γκρα από την Επανάσταση του ’97 και λοιπά που χε λάβει μέρος και το παρέδωσε. Βαστούσε λοιπόν και του λέει κάποιος εκεί ‘Τι μωρέ τούτο; Με τούτο να θα πολεμήσεις τους Γερμανούς; Με τούτονε θα βρω τουφέκι από τσι Γερμανούς’ Μου κανε εντύπωση η απάντηση του νεαρού αυτού παιδιού».

«Θυμάμαι αξέχαστα», αφηγείται ο Αντώνης Σαριδάκης από το Νιο Χωριό Αποκορώνου, ξεκινήσαμε από το χωριό με τσεκούρια και μαχαίρια που κρατούσαμε ας πούμε και πήγαμε λέει να συναντήσουμε…»

Στη Μάχη συμμετείχαν και οι εξόριστοι κομμουνιστές που είχαν δραπετεύσει από τη Φολέγανδρο και την Κίμωλο. Το ενωτικό κάλεσμα του Μιλτιάδη Πορφυρογένη, πρώην βουλευτή του Παλλαϊκού Μετώπου, πάνω στη γραμμή του πρώτου γράμματος του Νίκου Ζαχαριάδη, όριζε ως καθήκον του κάθε Έλληνα «να σταθή άξιος στρατιώτης του μεγάλου και ιστορικού αυτού αγώνα που οι συνέπειές του για το μέλλον του ελληνικού λαού θα ναι τεράστιες» χωρίς διαφωνίες ή επιφυλάξεις. Ως απαραίτητη προϋπόθεση έθετε «να δημιουργηθεί μια πραγματική εθνική ενότητα από όλους τους Έλληνες που τίμια και ειλικρινά ήρθαν να συμμετάσχουν στον αγώνα ανεξάρτητα από καταγωγή ή πολιτικά φρονήματα».

«Τα μέλη της ΟΚΝΕ [Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας] πήραν μέρος στη Μάχη της Κρήτης. Συγκεκριμένα εγώ πήρα μέρος με μια ομάδα χωροφυλάκων και με έναν συνεργάτη τον Αντώνη Χατζή πήρα μέρος στη Μάχη στο Προφήτη Ηλία με ομάδα χωροφυλάκων… Εγώ είχα ένα γκραδάκι, το οποίο είχε κληρονομήσει ο πατέρας μου από τον πατέρα του και έπαιρνε μόνο μία σφαίρα η οποία ήταν στο πάχος σα 5 άλλες σφαίρες» αφηγείται ο Γιώργος Βαγιάκης από το Βαφέ, γραμματέας της ΟΚΝΕ Χανίων.

Στον αντίποδα το καθεστώς της 4^ης Αυγούστου που αρνήθηκε να νομιμοποιήσει και να οπλίσει τη λαϊκή συμμετοχή κατά τη δεκαήμερη μάχη παρά το στρατιωτικό αλλά και πολιτικό αίτημα για τον εξοπλισμό όσων μπορούσαν να κρατήσουν όπλο. Κύριος λόγος ήταν η ανησυχία που ενέπνεε στην κυβέρνηση η στάση των κατοίκων του νησιού πριν από τον πόλεμο. Οι Κρητικοί ήταν βενιζελικοί και κάθε άλλο παρά θετικά διακείμενοι προς το βασιλιά. Από τα Χανιά είχε εξάλλου προέλθει η μοναδική ουσιαστικά αντίσταση κατά της βασιλομεταξικής δικτατορίας, το αντιφασιστικό κίνημα του 1938.

Αλλά και οι Βρετανοί δεν εξόπλισαν και δεν οργάνωσαν τους εθελοντές του άμαχου πληθυσμού σε ομάδες πολιτοφυλακής που θα προέβαλαν κατά αυτόν τον τρόπο πολύ πιο αποτελεσματική αντίσταση κατά της επικείμενης εισβολής. Ο Γιάννης Λιονάκης μαζί με τους άλλους Έλληνες που δούλευαν στα στρατιωτικά οχυρωματικά έργα για τους Βρετανούς – καμιά 150αριά το σύνολο- ζήτησαν να οπλιστούν και να ενταχθούν στη Βρετανική δύναμη που στάθμευε στην περιοχή: «Εμείς του λέω, αφού πέσαν αλεξιπτωτιστές, είμαστε 150 Έλληνες εδώ, θα ενταχθούμε στις μονάδες σας και θα πολεμήσουμε. Και γυρίζει και μου λέει. ‘Όχι’ μου λέει, γιατί; Έχουμε στρατό. Ναι του λέω αλλά εμείς γιατί. Είναι η πατρίδα μας και ο τόπος μας». Τα επανειλημμένα αιτήματα εξοπλισμού τους συναντούν τη σθεναρή άρνηση «κατά τρόπο ειδεχθέστατο», όπως αναφέρει, από τους Βρετανούς, οι οποίοι τους απέπεμψαν. Επιστρέφοντας στα χωριά τους προσπάθησαν να οπλιστούν με κάθε τρόπο. «Εδώ επιστρατευτήκαμε αμέσως και φτιάξαμε ομάδες. Και οι γεροντότεροι και οι αξιωματικοί που υπήρχανε ελέγανε που να πα[με] να πιάσουμε … ήρθανε και χωροφύλακες της Σχολής, νέα παιδιά. Ενωθήκαμε και κάναμε μια δύναμη 200 και παραπάνω και φυλάγαμε».

Οι προσπάθειές τους να εξοπλιστούν συνέχισαν χωρίς αποτέλεσμα: «Την επόμενη μέρα ήταν εδώ στο Νεοχώρι ένα φορτηγό αυτοκίνητο και πήγαμε είχα ένα θείο, ήτανε φρούραρχος στα Χανιά τον είχανε διορίσει. Και πήγαμε εδώ με το φορτηγό, τη νύχτα, να του πούμε μια που έχει το φρουραρχείο να μας φορτώσει το αυτοκίνητο με όπλα. Επήγαμε και μας έλεγε. Δεν είναι δυνατό. Θα μ’ εκτελέσουν. Δεν μπορώ να δώσω. Με έχουνε σφίξει σε τέτοιο σημείο. Φαίνεται και άλλοι από τα Χανιά πήγανε και του ζητούσαν. Τον επαρακαλούσαμε. Δε μας έδωκε»

Ο Γιώργης Κλάδος, μαζί με 40-50 συγχωριανούς του από τα Ανώγεια κίνησαν να πάνε στο Πέραμα για να προσφέρουν όποια υπηρεσία μπορούσαν «άοπλοι με επικεφαλής ένα βρακοφόρο». Εκεί διαπίστωσαν «ότι δεν υπήρχε οργανωμένο μέτωπο από την πλευρά που πηγαίναμε εμείς. Ήταν σκόρπιοι όλοι. Εκεί που είχαμε πάει δεν υπήρχε στρατός ελληνικός για να πολεμάει. Ήταν απλώς οι πολίτες από την περιοχή, άτακτα, χωρίς [να είναι] οργανωμένοι. Την όλη εμπειρία τη χαρακτηρίζει οδυνηρή.

 Αφηγείται: «εγώ προσωπικά αυτό που θυμάμαι είναι ότι είχα συγκλονιστεί από την κατάντια της Κρήτης, είχα δηλαδή υποστεί ένα σοκ ψυχολογικό, μόνο ύστερα από πολλές βδομάδες μπόρεσα. Δεν μπορούσα να το διανοηθώ ότι δυνατό ότι θα μπορούσαν να αφήσουν την Κρήτη οι Εγγλέζοι. Διότι αυτοί φταίνε με την ελληνική κυβέρνηση και το Μεταξά. Να την αφήσουν και να την καταλάβουν και με τον τρόπο που την κατέλαβαν.

Η ίδια αίσθηση της αδικίας και της εγκατάλειψης είναι κοινός τόπος στις μαρτυρίες όπως και ότι πολλά θα μπορούσαν να είχαν γίνει για να ενισχυθεί η άμυνα του νησιού. Αφηγείται πάλι ο Κλάδος: «Καταρχήν στην Κρήτη είχαν επιστρατεύσει μέχρι την ηλικία των 31-32. Δηλαδή υπήρχαν άνθρωποι που θα μπορούσαν να πολεμήσουν. Πρώτα από όλα μπορούσαν να είχαν φέρει ένα κομμάτι της Μεραρχίας πίσω και δεν το κάμανε. Μπορούσαν να είχαν οργανώσει την άμυνα της Κρήτης και να εξοπλίσουν τον κόσμο. Να κάνανε Τάγματα Πολιτοφυλακής… Αφού για να πάρουνε μέρος στις μάχες στο Ηράκλειο σπάσανε τις αποθήκες , που είχε μαζέψει ο Μεταξάς μετά το κίνημα του 1938, έκανε μια εκστρατεία για να μαζέψει με πατριωτισμό, κάτι λέγανε πώς θα τα κάνουνε και τα λοιπά και τα είχαν στις αποθήκες και δεν τα δίνανε και πήραν οι πολίτες και σπάσαν και πήραν κάτι παλιοτούφεκα χωρίς σφαίρες κτλ. Θέλω να πω υπήρξε πλήρης αδιαφορία και … υπήρχε εγκατάλειψη».

«Αν αυτοί οι ανθρώποι, δεν μπορούσανε γιατί ήτανε ξένοι, αν όμως αυτοί οι ανθρώποι πολεμούσανε, οι Γερμανοί δεν θα πατούσανε ποτέ την Κρήτη», αναφέρει στη μαρτυρία του ο Λιονάκης.

Η Ιστορία όμως δεν είναι επιστήμη των υποθέσεων. Δε θα μάθουμε ποτέ τι θα γινόταν αν το νησί υπερασπιζόταν η 5^η Μεραρχία, ή αν είχε οργανωθεί καλύτερα η άμυνα, ή αν είχαν καλυφθεί οι τεράστιες ελλείψεις σε όπλα και πυρομαχικά, αν οπλιζόταν ο Κρητικός λαός και οργανώνονταν σε Εθνική Πολιτοφυλακή. Το αποτέλεσμα ήταν η κατάκτηση και η Κατοχή της Κρήτης από τους Ναζί και τα σκληρά αντίποινα σε όσους τόλμησαν να αντισταθούν προασπιζόμενοι, τις «πεζούλες» τους.

Αν και η Αντίσταση των αμάχων ήταν περιθωριακή ως προς τις στρατιωτικές εξελίξεις με την έννοια ότι καθώς δεν ήταν οργανωμένη και καλά εξοπλισμένη προκάλεσε μικρές απώλειες στον εχθρό, η σημασία της έγκειται στο ότι δημιουργούσε μία μη αναμενόμενη κατάσταση. Η παρουσία οπλισμένων χωρικών διεύρυνε το εχθρικό πεδίο που περιέβαλε το χώρο της μάχης καθιστώντας τον ανασφαλή ενώ προξενούσε φθορές που δεν είχαν προβλεφθεί σε επίλεκτα στρατιωτικά σώματα

Μέσα από τη Μάχη της Κρήτης αναδεικνύεται ο παράγοντας της αυθόρμητης μαζικής λαϊκής αντίστασης και του παρτιζάνικου αγώνα του Κρητικού λαού. Και σ’ αυτή την περίπτωση, όπως πολύ σύντομα συνέβη και στην ηπειρωτική Ελλάδα, ο δάσκαλος υπήρξε ο ίδιος ο λαός που δεν ήταν στρατευμένος, που δεν εκτελούσε διαταγές, που δεν υπηρετούσε ένα προδιαγεγραμμένο στρατιωτικό ή διπλωματικό σχέδιο. «Και ενώ οι Νεοζηλανδοί και οι Αυστραλοί πετούσαν όλα τους τα όπλα και τα εφόδια για να πάνε στα Σφακιά που τους περιμέναν τα καράβια να φύγουνε, αφηγείται ο Λευτέρης Ηλιάκης, ακούσαμε την προσταγή των παλιότερων, μαζέψτε τα γιατί θα χρειαστούνε. Αυτά σε τρεις ημέρες εχαθήκανε. Κρυφτήκανε…. Η ουσία είναι ότι εμείς εμαζέψαμε πολλά όπλα… και μετά όταν άρχισε το αντάρτικο περνούσαμε από κει και τα δίναμε και μετά εβγήκαμε και μεις βέβαια».

Η ένοπλη λαϊκή αντίσταση κατά των επιδρομέων και τα άμεσα θηριώδη αντίποινα των Γερμανών που ακολούθησαν, αποτέλεσαν τη βάση για οργανωμένη και σχεδιασμένη μαχητική Αντίσταση που ακολούθησε.

* H Βασιλική Λάζου είναι δρ Ιστορίας.

Η πρωτοπόρος της τεχνολογίας εμβολίων κορωνοϊού Katalin Kariko: «Δεν αμφέβαλα ποτέ ότι θα λειτουργούσε»

 

Σύνταξη-Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης

Η έρευνα mRNA της βοήθησε να ανοίξει ο δρόμος για την επιτυχή ανάπτυξη των εμβολίων των Pfizer/BioNTech και της Moderna.

Η γεννημένη στην Ουγγαρία βιοχημικός, που πρωτοστάτησε στην έρευνα της τεχνολογίας mRNA που χρησιμοποιείται στα δύο εμβόλια Covid-19, ήταν πάντα σίγουρη για τα θετικά αποτελέσματα. «Ποτέ δεν αμφέβαλα ότι θα μπορούσε να λειτουργήσει», είπε η Katalin Karikó στην Guardian. «Είχα δει τα δεδομένα από μελέτες σε ζώα και το περίμενα. Πάντα ήθελα να ζήσω για να δω κάτι που έχω δουλέψει, να εγκρίνεται», συνέχισε.

Αυτός ο μήνας, υπήρξε το αποκορύφωμα της δια βίου εργασίας της Karikó που ερευνά το mRNA - ή αλλιώς, το αγγελιοφόρο ριβονουκλεϊνικό οξύ.

Η 65χρονη, η οποία έφυγε από την Ουγγαρία το 1985 για να συνεχίσει μια ακαδημαϊκή καριέρα στις ΗΠΑ, με τον σύζυγό της και το μικρό παιδί τους, θεωρείται πλέον πιθανή υποψήφια για το Νόμπελ Χημείας. Η δουλειά της βοήθησε στο άνοιγμα του δρόμου τόσο για το εμβόλιο Pfizer/BioNTech, όσο και αυτό της Moderna. Και τα δύο έχουν δείξει αποτελεσματικότητα περίπου 95% σε κλινικές δοκιμές της φάσης 3. Αναμένεται να λάβουν έγκριση έκτακτης ανάγκης και να χορηγηθούν στις πρώτες ομάδες πληθυσμού, τις επόμενες εβδομάδες.

Το κλειδί και για τα δύο εμβόλια είναι το mRNA, ένα μόριο μονοκλωνικού αγγελιοφόρου που παρέχει γενετικές οδηγίες από το DNA, το οποίο βρίσκεται περιτυλιγμένο μέσα στον κυτταρικό πυρήνα, στα εργοστάσια παραγωγής πρωτεϊνών του κυττάρου, έξω από τον πυρήνα. Στην περίπτωση των εμβολίων, το μόριο δίνει εντολή στα κύτταρα να αρχίσουν να παράγουν την ακίνδυνη πρωτεΐνη- ακίδα του ιού, ως προειδοποίηση προς το ανοσοποιητικό σύστημα για κινητοποίηση ενάντια στον κορωνοϊό.

Η προσαρμοστικότητα του mRNA άνοιξε ένα νέο πεδίο θεραπείας, όχι μόνο για παραγωγή εμβολίων, αλλά και φαρμάκων, σε τομείς που κυμαίνονται από τον καρκίνο έως τα εγκεφαλικά επεισόδια και την κυστική ίνωση.

Η Karikó προσχώρησε στη BioNTech πριν από επτά χρόνια, αφού προηγουμένως είχε αφοσιωθεί στο έργο της τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες. Έφυγε από την Ουγγαρία, όπου είχε συνθέσει RNA στο Πανεπιστήμιο του Szeged, αφού έλαβε πρόσκληση από το Πανεπιστήμιο Temple της Φιλαδέλφειας. Πήρε μαζί της τον σύζυγό της και τη δίχρονη κόρη τους, μαζί με ένα αρκουδάκι που μέσα του είχε ράψει 1.000 δολ. - τα έσοδα από την πώληση του αυτοκινήτου τους που ανταλλάχθηκαν στη μαύρη αγορά.

Η κόρη της, Suzan Francia, διέπρεψε στην κωπηλασία κερδίζοντας δύο χρυσά μετάλλια για τις ΗΠΑ, στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Πεκίνου και του Λονδίνου. «Πάντα υποστήριζε ότι η ηθική εργασίας μας, ήταν ο οδηγός της», δήλωσε η Karikó. Η βιοχημικός υπενθύμισε πώς τον Μάιο συνειδητοποίησε ότι, μέχρι τότε, είχε εργαστεί συνεχώς και κάθε μέρα για έναν χρόνο, συμπεριλαμβανομένης της Πρωτοχρονιάς και περιστασιακά κοιμόταν στο γραφείο της.

Το 1989 έγινε μέλος της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Πενσυλβανίας, και εκεί αυτή και οι συνεργάτες της διαπίστωσαν για πρώτη φορά πως το mRNA λειτουργούσε. «Τότε πείστηκα πως θα είναι κάτι σπουδαίο», είπε. Δυστυχώς, η ομάδα διαλύθηκε λόγω έλλειψης χρηματοδότησης. «Δεν μπορούσαμε να πάρουμε χρήματα τότε γιατί ήταν κάτι πολύ καινούργιο και άγνωστο», δήλωσε η ίδια. Ήθελε να χρησιμοποιήσει mRNA για τη θεραπεία της κυστικής ίνωσης και των εγκεφαλικών επεισοδίων, αλλά δεν είχε τα χρήματα για την ανάπτυξη και πραγματοποίηση της έρευνας. 

Το 1998, ο Drew Weissman, ο οποίος εργαζόταν για την ανάπτυξη εμβολίου κατά του HIV στα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας, εντάχθηκε στο πανεπιστήμιο. «Τον συνάντησα τυχαία δίπλα στο μηχάνημα fax του γραφείου και του είπα ότι θα μπορούσα να φτιάξω οποιοδήποτε RNA», θυμάται η Karikó. Κατέληξαν να συνεργάζονται και το 2005 πέτυχαν μια σημαντική ανακάλυψη. Το πρόβλημα με το mRNA ήταν ότι πυροδοτούσε μια φλεγμονώδη αντίδραση όταν εγχυόταν στον οργανισμό. Ωστόσο, οι δύο ερευνητές βρήκαν έναν τρόπο να εξουδετερώσουν αυτήν την αντίδραση, τροποποιώντας ένα από τα τέσσερα δομικά στοιχεία του mRNA, που ονομάζονται νουκλεοτίδια. Δημοσίευσαν σύντομα την ανακάλυψή τους, αλλά εκείνη την εποχή δεν έλαβε την δέουσα προσοχή. Μερικοί -συμπεριλαμβανομένου του Derrick Rossi, ενός από τους ιδρυτές της Moderna- λένε τώρα ότι το ζευγάρι θα πρέπει να λάβει το βραβείο Νόμπελ στη χημεία για την επιτυχία του αυτή.

Την επόμενη χρονιά, η Karikó και ο Weissman δημιούργησαν μια εταιρεία για την ανάπτυξη φαρμάκων mRNA, με επικεφαλής την Karikó, ως διευθύνουσα σύμβουλο. Δεν έφτασαν όμως ποτέ σε κλινικές δοκιμές και το πανεπιστήμιο πούλησε την αποκλειστική άδεια του διπλώματος ευρεσιτεχνίας τους σε τρίτο μέρος, την εταιρεία CellScript. Εν τω μεταξύ, ο Rossi, Καναδός βιολόγος βλαστικών κυττάρων που είχε διαβάσει το πρωτοποριακό άρθρο του 2005, βρήκε ισχυρούς χρηματοδότες και το 2010 ίδρυσε την εταιρεία Moderna στο Cambridge της Μασαχουσέτης.

Το 2013, η Karikó έγινε μέλος της BioNTech -είχε επίσης προσφορά εργασίας και από τη Moderna- η οποία ιδρύθηκε το 2008 στην πανεπιστημιούπολη του Mainz στη Γερμανία, από το ζεύγος Ugur Sahin και Ozlem Tureci. Εκείνη την εποχή δεν είχε καν ιστότοπο. Η BioNtech απασχολεί τώρα 1.500 υπαλλήλους και η χρηματιστηριακή αξία της έφτασε τα 25 δισ. δολάρια, όταν ανακοινώθηκαν τα πρώτα θετικά αποτελέσματα των δοκιμών του εμβολίου κατά του κορωνοϊού, που έχει αναπτύξει με την Pfizer.

Η Karikó, που δούλεψε ασταμάτητα τα τελευταία επτά χρόνια, είναι τώρα ανώτερος αντιπρόεδρος βιοτεχνολογίας της BioNTech και επικεφαλής των θεραπειών αντικατάστασης πρωτεϊνών RNA. Είναι επίσης αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβανίας. Ο Weissman, καθηγητής ιατρικής στο ίδιο πανεπιστήμιο, ανέπτυξε υποψήφια εμβόλια mRNA κατά της γρίπης, του έρπητα και του HIV.

Τόσο η BioNTech όσο και η Moderna έλαβαν άδεια χρήσης της τροποποιημένης τεχνολογίας mRNA που αναπτύχθηκε από την Karikó και τον Weissman, για να δημιουργήσουν τα εμβόλια τους.

Η Karikó έχει μεγάλες ελπίδες πως το mRNA μπορεί να λειτουργήσει ως «παγκόσμια πλατφόρμα» -για παράδειγμα ως θεραπεία για την επιδερμόλυση bullosa, μια σοβαρή δερματική διαταραχή που προκαλεί επώδυνες φουσκάλες, για την οποία δεν υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία. Έχει ήδη μεγάλες ιδέες για το πώς θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί: «Τι θα λέγατε για mRNA που μπορεί να διατηρεί η οικογένεια στο ψυγείο και να το επαλείφει στο δέρμα του παιδιού τους, με τα πρώτα σημάδια αποκόλλησης»;

Πηγή: The Guardian